ISTORIJA PLESA

Sportski dvoranski ples ima svojevrsnu i dugu istoriju koja je doprinela njegovoj sadasnjoj popularnosti kao rekreativnog i takmicarskog sporta. Ples u dvorani i balovi poticu iz Engleske sa kraja 18. i pocetka 19. veka na kojima su ucestvovali pripadnici visih klasa drustva. Krajem 19. veka ples je postao popularan i medju obicnim svetom koji je odlazio na ples u javne plesne dvorane. Plesna takmicenja nastaju tokom 20-ih godina proslog veka kada je stvoreno i prvo Kraljevsko drustvo ucitelja plesa sa ciljem da se uvedu standardi u muzici, koracima i tehnici dvoranskog plesa. Tokom narednih decenija, dvoranski ples je postao popularan sirom Evrope, Azije i americkog kontinenta. 1997. godine Medjunarodna federacija sportskog plesa postala je punopravni clan Medjunarodnog olimpijskog komiteta, a sportski ples olimpijski sport. On danas ima mogucnost da postane jedan od najomiljenijih sportova, jer je veoma atraktivan za gledaoce, a takmicari poseduju znacajne atletske i tehnicke kvalitete. Sve je interesantniji za televizijske kuce i sponzore, koji doprinose njegovoj daljoj popularizaciji.

Sampionati i takmicenja u sportskom plesu odrzavaju se u dve osnovne grupe: standardnim plesovima-Engleski valcer, Becki valcer, Tango, Slowfox i Quickstep i latinoamerickim plesovima- Samba, Rumba, Cha-cha-cha, Pasodobl i Jive. Parovi se ocenjuju prema izvodjenju i to u oblastima tehnike rada nogu, muzicke interpretacije, umecu na podijumu, telesnom drzanju, pracenju ritma i uvezbanosti, odnosno sinhronizovanosti pokreta plesaca.






Vodic kroz popularni ples XX veka

Do kraja 19. veka, sa porastom broja javnih plesnih dvorana, valcer je postao ples za sve. S dolaskom 20. veka, razliciti plesovi su se sa velikom lakocom kretali izmedju raznih socijalnih klasa. U 20-om veku razlike u plesnim stilovima koje su se odnosile na “ko” i “gde” ih izvodi prakticno su nestale. Tzv. pop (popularna) muzika sa fonografskih ploca ili sa radija, i brojni primeri plesnih zvezda koje su se pojavljivale na pozornici, filmu i televiziji postali su dostupni skoro svakome. Ovakvi uslovi su isprva proizveli uniformnost plesova kroz celo drustvo. The Official Board of Ballroom Dancing, udruzenje instruktora plesa, osnovano je u Engleskoj 1929. da bi se standardizovale plesne tehnike i regulisala takmicenja. Istovremeno, drustveni ples, sada s pravom nazivanim popularnim plesom, u sve vecoj meri je odbijao regimentaciju. Plesaci, pogotovo mladji, zakljucili su da im vise odgovaraju improvizovani koraci i paterni (redosledi) nego unapred propisane rutine. Trazeci razne nacine za izrazavanjem, prigrlili bi nove plesove, ubrzo iscrpeli svoj interes u njima, i odbacili ih zarad jos novijih formi. Popularni ples je postao fenomen koji se rapidno menja.

Glavna inovacija bilo je predvodnistvo od strane Amerike u inovaciji plesova i davanju celom svetu. Glavni izvori su bili u plesu americkih crnaca, najvecim delom sa pozornica i iz Latinske Amerike. Prvi veliki spoj sa starijim evropskim formama desio se 1910. sa dolaskom Tanga u severno americke i evropske plesne dvorane. Tango je postao izuzetno popularan u evropskim dvoranama srednjih i gornjih drustvenih klasa kada su menadzeri hotela i drugih okupljalista krenuli da prave “Tango cajenke”. Na njima, ovaj ples je prvo bivao predstavljen od strane profesionalnog para, za kojim je sledila klijentela koja je uzivala u njegovom suzdrzavajucem ritmu i smelim koracima. Plesom se moglo ovladati relativno lako. On je predstavljao opravdanje, isto kao i Valcer, za bliski kontakt sa partnerom.

Otprilike u isto vreme, jedan jos mocniji ritam pocinjao je da odjekuje dvoranama. Dzez muzicari iz Juznih i Karipskih SAD postepeno su sirili zvuk “bluza”, sa njegovim sinkopiranim ritmovima i improvizovanom svirkom, svetom drustvenog plesa. 1913. godine, na reviji Ziegfeld Follses, komicar-plesac Harry Fox zaceo je originalni Foxtrot. Jedinstveno sinkopiranje njegove muzike i jednostavnost koraka odmah su podigle entuzijazam publike. Taj potencijal su brzo uvideli instruktori plesa i on se brzo sirio pre dolaska I Svetskog rata 1914. Koraci su polako bivali standardizovani, najvecim delom zahvaljujuci poznatom plesnom paru Vernonu i Ireni Castle. Fokstrot je ostao popularan i primenljiv ples sve do danas.

Tokom I Svetskog rata, u Evropi je rasla popularnost dzeza, posebno kroz uticaj americkih vojnika. Kada je 1918. dosao mir, americki filmovi, mjuzikli i revije, kao i plesaci i sviraci, dobili su nastupe sirom Evrope. Nije trebalo mnogo da se nauce Fokstrot, Boston (varijacija valcera) i One-step (brzi foxtrot). Ali su za ostale bili potrebni majstori plesa pre nego sto bi dobili na popularnosti ili cak bili vidjeni u evropskim plesnim dvoranama, kao npr.: Shimmy 1923. sa svojim tresenjem tela; 1925. Carlston sa divljim pokretima nogu; i black bottom i bluz 1926. prvi sa uocljivo zavijenim potezima, drugi sa vrlo bliskim kontaktom.

Ovi plesovi takodje poticu od americkih crnaca. Data im je teatralna forma bez gubljenja na spontanosti. Muzicari i plesaci su koristili stampane instrukcije i note samo kao polaznu tacku za improvizaciju koja je davala individualnost njihovim nastupima. Medjutim, za takvu individualnost nije bilo mesta u engleskim i drugim plesnim dvoranama. Tamo se jos uvek ocekivalo “dekorisano” ponasanje i mnogi plesaci su bili suvise samosvesni da bi se prebacili u spontano plesanje. Dzez plesovi su tako odgurani u stranu dolaskom novih kubanskih ritmova, kao sto je bila Rumba tokom 1930-ih. Nakon izvesnog sofistiranja i regularizacije, Rumba je kao i Tango pre nje predstavljena u javnim dvoranama od strane izvodjackih plesnih parova, koji bi potom podijum prepustili gledaocima.

Tokom ranih 1930-ih neke plesne hale pokusale su da ponovo ozive grupni ples, sto je bila reakcija na pad posecenosti. Na ovim plesnim vecerima, odredjeni broj parova je izvodio popularni ples prateci pazljivo prepisane paterne na podijumu, dobrim delom u maniru corps de ballet. Ali je ova ideja imala odziva samo medju plesacima strucnjacima, sto je dovelo do “plesa u formacijama” izvodjenog u dvoranama ili na pozornicama od strane profesionalaca. Obican covek sa ulice nije imao zelje da bude “regrutovan” na ovaj nacin.

Tradicija plesnog vodje se nastavila, pogotovo u Evropi, gde je on postao master of ceremony (MC) u plesnim dvoranama ili hotelskim salama. Mnogi od te gospode uticali su na generacije koje dolaze. Tokom ranih decenija proslog veka, pokrenut je veliki broj plesnih studija u gradovima SAD i u Engleskoj, ali se po Kontinentalnoj Evropi stvar nesto slabije razvijala. Vlasnici takvih studija su nagovarali lokalne vlasti da se sve plesne sesije licenciraju i regulisu, da bi time njihove dvorane dobile na ugledu u zajednicama.

Tzv. engleski stil asocijacije The Official Board of Ballroom Dancing porastao je sa prvim medjunarodnim mecom izmedju engleskih i danskih plesaca 1934. On je bio poznat po eleganciji, dostojanstvu i relativnoj jednostavnosti. Svuda gde su plesaci, instruktori i menadzeri osecali da su formalne tehnike plesa bile jedina stvar koja je bitna, on je postao prihvaceni standard i bivao koriscen od strane treniranih plesaca u glavnim plesnim dvoranama svih pet kontinenata. Nacionalna i medjunarodna takmicenja bila su rigidna, a Svetsko prvenstvo u plesu je bilo visoko vrednovano. Medjutim, takav ples, kao i formacija, vise se nije mogao smatrati popularnim plesom.

Plesaci koji su tragali za uzivanjem pre nego za regimentacijom prosecnog plesnog podijuma nasli su novi uzitak u Lambeth hodu, predstavljenom u Engleskoj 1937. Potekao od strane komedijasa Lupino Lanea i popularnog mjuzikla Me And My Girl, brzo je postao popularan na Britanskim ostrvima. Malo se razlikovao od parade sa izigravanim prelazima i bliskim gestovima koji su dopustali parovima nesto vise od suzdrzanog drzanja u stavu. Stavise, muzika je imala sve elemente londonskih ulicnih pesama. Ta prijaznost je prvo privukla kokni londonce, zatim njihove drugove iz vojske, i na kraju strance koji su ziveli na Britanskim ostrvima tokom II Svetskog rata. Takodje su postala popularna jos tri slicna kokni plesa Boomps-a-Daisy, Under the Spreading Chestnut Tree i Hokey-Cokey, gde je poslednji zasnovan na decjoj igri.

Pred sam pocetak II Svetskog rata, 1939., Jitterbug je pronasao put preko Atlantika. Omiljen u SAD tokom 1930-ih, on se sastojao iz improvizovanih okreta, uvrtanja, dizanja i drugih atletskih poteza izmedju mladalackih partnera. On je evoluirao u manje akrobatski Swing i Jive, karakteristicne za eru velikih bendova (Big Band era). Pravi dzez ples, iz koga je dobijen Jitterbug, nije se dopao evropskim menadzerima, zbog svojih divljih i improvizovanih elemenata. Jos jedan element iz 1930-ih u SAD bio je Plesni maraton, u kome su se partneri takmicili za novcanu nagradu tako sto su morali da nadigraju sve ostale parove u non-stop plesu. Ovaj fenomen nije uspeo u Evropi zbog mogucnosti gubljenja dozvole za rad dvorana.

II Svetski rat je doveo do finalne podele u klasicnoj raspodeli u okviru popularne muzike. On je takodje oslabio polozaj koji su plesni instruktor i menadzer sale drzali na sceni drustvenog plesa, jos od vremena kada su provincijski trubaduri trazili ucesce na izvedbama caroles. U Nemackoj, celokupan drustveni ples je bio zabranjen, kao i u I Svetskom ratu, ali je u Engleskoj ples postao oslobodjenje za osobe koje zive pod stresom, tada cesto u podzemnim sklonistima. Tamo je pesma koja bi se pomaljala iz radija unela atmosferu i dovela do spontanog plesa. Pod takvim okolnostima ples je ponovo postao drustvena aktivnost.





Period posle II Svetskog rata

Nakon 1945. popularni ples postao je u sve vecoj meri bez, a mozda i sasvim bez, potrebe za estetskom teorijom formalne tehnike. Plesovi su se ucili direktnim posmatranjem drugih plesaca na plesnom podijumu, filmu ili televiziji. Kao proizvod revolta protiv restrikcija rata kao i protiv drustvenog plesa, omladina je unela sopstvene ideje u plesne dvorane, diskoteke, caffee i na sva ostala mesta gde su se skupljali zarad socijalizacije. Oni su improvizovali kako ih je muzika ili njihov duh pomerao. Tako su plesali za vreme rata, i tako su nastavili da plesu: na duboki glas crnaca, vokaliste koji sapucu u svoje mikrofone, i uz reski ritam elektricnih gitara. Bilo da je to bio Jive, Rock'n'Roll, Twist, Frug, ili neki novi ples u trendu, bilo da su u pitanju bili muzicari nekih od stotina “rok” ili “pop” grupa, ili folk pevaca sa njihovim pesmama protesta, plesaci su voljno tragali za novim nacinima da se zabave, da zaborave na brige. Trepereca stroboskopska svetla u mnogim tinejdzerskim diskotekama zamrzavaju njihove figure u vremenu i prostoru.






Sirenje popularnog evropskog plesa

Pocevsi sa putovanjima i istrazivanjima u 16. i 17. veku, popularni ples je pronasao svoj put iz Evrope u druge delove sveta. Emigranti sa Britanskih ostrva u Severnu Ameriku, Juznu Afriku i Australiju, poneli su plesove iz svoje domovine u te regije. Ti plesovi su takodje cesto sadrzali elemente drugih nacija. Primera radi, u Juznoj Africi su domaci plesovi i muzika pokazivali englesku naklonjenost paternima (ponavljanju) i holandskog obicaja udaranja stopala. Patern do-si-do (dos-a-dos, “back to back”) u severno-americkom square plesu jasno je pokazivao francuski uticaj.

Uticaj spanskih osvajaca i konkistadora bio je ocigledan sirom Latinske Amerike, gde je miks evropskih, americkih, africkih i azijskih kulturnih elemenata poznjeo Tango, Sambu, Kongu i druge popularne plesove 20-og veka. Meksiko i Brazil predstavljaju upecatljive primere mesavine ljudi i plesova. Meksicki indijanci bili su preplavljeni Spancima, koji su sa sobom doveli ne samo africke, već i azijske robove, sa Filipina i Malaja. Sa njima su dosli sinkopirani ritmovi koji ce latino-americke plesove uciniti tako popularnim. 1860-ih su dosle francuske armije predvodjene arh-vojvodom Maksimilijanom od Austrije. Od ranog 16. veka sve do revolucije 1911. Meksikom su bez prestanka harale popularne pesme i plesovi iz raznih evropskih zemalja. Prvo je dosla spanska zarabanda a potom fandango. Kasnije, gornja spansko-francuska klasa se zaludela operom, a Valcer, Mazurka i Polka su dobile spanski ukus i bila im je data sveza boja i novi africki i azijski ritmicki elementi.

Brazil je nudio slicnu sliku. Slucaj Sambe pokazuje kako pomeranja i mesanja rasa proizvode razlicite rezultate. U Severnom Brazilu, Samba je bilo mesto gde se odrzavao drustveni ples, i jos uvek se odrzava. Sve do nedavno, to su bili Valceri, Polke i Fokstroti. U Bahiji, istocno-centralnom Brazilu, Samba je bio komunalni rasprostranjeni ples koji se igrao za vreme karnevala sa mahnitim okretanjem, i isticanjem u centru kruga. Na severo-zapadu, Samba je bila nesinkopirana 1-taktna melodija. U Rio de Zeneiru, popularni ples Samba bio je predstavljen 1917. kao divlji ples u paru.

Tokom 20-og veka, fonograf (kasnije gramofon), film, radio i televizor ucinili su da zapadni ritmovi postanu vlasnistvo celog sveta, isto poznatim u Japanu, Africi, Indiji ili na Filipinima, kao u Njujorku ili Londonu. Putnik sa zapada sretao se sa istim pesmama i vidjao iste pokrete i korake kao kod kuće. On nije vise, kao vek ranije, bio stranac pred modernim lokalnim plesovima. Tranzistorski radio aparat postao je statusni simbol u mnogim primitivnim delovima sveta. Zvuci iz njega, zajedno sa ostalim elementima Zapadne civilizacije, oslabili su vladavinu domacih plesova koji su, kako je 20. vek prolazio, bili u opasnosti da postanu muzejski eksponati u mnogim krajevima.